مرگ رویدادی طبیعی است که آثار حقوقی خاص خود را به دنبال دارد. انتقال دارایی های متوفی به ورثه، یکی از مهم ترین این اثرها است که مهم است بدون دردسر انجام شود. 

داستان اختلافات خانوادگی بر سر ارث و میراث، ماجرای آشنایی است که بیشترمان درباره اش شنیده ایم و اگر سری به صفحه حوادث روزنامه ها بزنید، مصداق هایی از اختلافات بر سر نحوه تقسیم ارث می یابید که اعضای یک خانواده را در مقابل هم قرار داده و گاهی منجر به فاجعه شده است؛ کشمکش هایی که معمولاً از ناآگاهی ورثه از حقوق قانونیشان و بایدها و نبایدهای قانونی مسیله ارث نشیت می گیرد. پس مهم است برای حفظ کانون   خانواده به خصوص بعد از از دست دادنِ یک بزرگ تر، اطلاعات مفیدی درباره موضوع ارث داشته باشیم تا در زمان نیاز، به کمکمان بیاید. منتها اگر تا به حال با مسایل حقوقی برخورد داشته اید، از پیچیدگی های آن خبر دارید و می دانید آگاهی از این نکات، نیاز به راهنمایی یک کارشناس حقوقی دارد. به همین دلیل برای پرونده امروز که شامل پاسخ به رایج ترین سوالات درباره ارث و میراث است، از یک حقوق دان کمک گرفته ایم. اگر شما هم کنجکاوی هایی درباره مبحث ارث دارید، پرونده امروز را که سعی شده صریح و ساده و کوتاه، به این سوال ها پاسخ دهد، از دست ندهید.

با آگاهی از قوانین ارث، اختلافات خانوادگی را کاهش دهیم

ناآگاهی از قوانین ارث تاثیری در تحقق آن ندارد اما وقتی ورثه بدون توجه به تشریفات قانونی، اقدام به تقسیم ارث می کنند، آثار منفی خود را نشان می دهد. اگر تقسیم ارث با آگاهی از باید ها و نبایدهای قانونی انجام شود، اختلافات خانوادگی تا حد زیادی کاهش می یابد. در ادامه، به هفت سوال رایج درباره ارث پاسخ می دهیم.
 همین حالا در «وصیت ساز» عضو شوید و وصیت نامه خود را آنلاین و رایگان تنظیم کنید. برای شروع اینجا کلیک کنید.

1 -  اولین گام تسهیل روند تقسیم ارث چیست؟

وصیت نامه از جمله اولین و مهم ترین مواردی است که در روند تقسیم ارث بررسی می شود، به همین دلیل تنظیم صحیح و اصولی آن اهمیت دارد. مواد 276 تا 299 قانون امور حسبی، ناظر بر مسایل مربوط به وصیت نامه است. مطابق این مواد، وصیت نامه ممکن است در دو حالت عادی و غیرعادی تنظیم شود. گاهی به دلیل بروز شرایط غیرعادی مانند جنگ، امکان تنظیم وصیت نامه به شیوه های معمول آن وجود ندارد، بنابراین شخص می تواند در حضور دو شاهد به صورت شفاهی وصیت خود را بیان کند. اعتبار این وصیت نامه یک ماه بعد از برطرف شدن شرایط اضطرار از بین می رود و اگر وصیت کننده در قید حیات باشد، باید وصیت دیگری تنظیم کند. وصیت نامه خودنوشت، رسمی و سری از انواعی هستند که در شرایط عادی به کار گرفته می شوند. وصیت نامه خودنوشت یک سند عادی است که باید به خط وصیت کننده نوشته شود. در اصالت این وصیت نامه می توان تردید کرد و شخصی که به نفع او وصیت شده باید اعتبار آن را ثابت کند. به همین دلیل بهتر است وصیت نامه به صورت رسمی تنظیم شود تا تردیدی در اعتبار آن وجود نداشته باشد.

2  - چه نوع وصیتی به چگونگی تقسیم ارث می پردازد؟

وقتی حرف از وصیت می شود افراد معمولا تصور می کنند فقط پای دارایی های متوفی وسط است و صرفا قرار است منفعتی به آنان برسد اما وصیت تنها ناظر بر این مورد نیست. 

در قانون مدنی احکامی وجود دارد که به وصیت کننده این امکان را می دهد تا انجام امر یا اموری را بعد از مرگ خود به عهده دیگری بگذارد.  مثلا یکی از فرزندانش را ملزم به پرداخت بدهی های خود کند. شخصی که این دین به گردنش نهاده شده است، فقط تا قبل از مرگ وصیت کننده امکان رد آن را دارد و پس از آن به هیچ عنوان این وظیفه از گردنش ساقط نمی شود و باید طبق وصیت عمل کند. گونه دیگر وصیت، همان تصوری است که عموم از آن دارند. در این قسم از وصیت که تملیکی گفته می شود، وصیت کننده می تواند عین یا منفعتی از مال خود را بعد از فوتش، رایگان به دیگری واگذار کند. البته قانون گذار فقط حق وصیت تا یک سوم از دارایی ها را به وصیت کننده داده و برای بیشتر از آن نیاز به اجازه همه وارثان است. در وصیت تملیکی، شخصی که به نفع اش وصیت شده است، محدودیت های وصیت عهدی را ندارد و حتی پس از فوت وصیت کننده می تواند وصیت را نپذیرد.

3 - چه کسانی مشمول ارث از متوفی می شوند و اموال با چه ترتیبی بین آن ها تقسیم می شود؟

مطابق ماده 861 قانون مدنی، افراد به دلیل رابطه نسبی یا سببی از متوفی ارث می برند. اشخاصی که رابطه نسبی با متوفی دارند، سه طبقه هستند که در ماده 862 قانون مزبور، پدر، مادر  اولاد و اولاد اولاد؛ اجداد، برادر، خواهر و اولاد آن ها؛ اعمام، عمات، اخوال، خالات و اولاد آن ها نام برده شده اند. با وجود هر یک از طبقات، طبقه بعدی ارث نخواهد برد. هر یک از زوجین نیز که در زمان فوت دیگری زنده باشد به لحاظ وجود رابطه سببی با متوفی، سهم الارث خود را خواهد برد. قانون مدنی از ماده 906 تا 949 سهم الارث طبقات مختلف، از جمله زوج و زوجه را مشخص کرده است. در خصوص ارث زوجین، وفق ماده 940 قانون مدنی، فقط زوجینی که زوجیت شان با متوفی دایمی است و ممنوع از ارث نیستند،  ارث می برند. اگر متوفی چند همسر دایمی داشته باشد حتی اگر آن همسران مخفی باشند، تغییری در میزان سهم الارث همسران نمی دهد. سهم الارث زوجه در صورت عدم وجود فرزند برای متوفی یک چهارم و در صورت وجود فرزند یک هشتم است. حال چنان چه با تعدد زوجات مواجه باشیم، همین مقدار یعنی یک چهارم و یک هشتم، میان آن ها به طور مساوی تقسیم می شود.

4  - فرایند انحصار وراثت چگونه است و به چه مدارکی نیاز دارد؟

وقتی شخصی فوت می کند باید مشخص شود چه کسانی از او ارث می برند تا درباره میراث او تعیین تکلیف شود. به این فرایند که از سوی مراجع قانونی و با تشریفات مشخصی انجام می شود، انحصار وراثت می گویند. 

صدور گواهی انحصار وراثت، مستلزم ارایه درخواست وراث متوفی یا دیگر اشخاص ذی نفع به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی است. درخواست مذکور، باید دربردارنده مشخصات کاملِ محل سکونت درخواست کننده، متوفی، تمامی وراث و نسبت هر یک از آن ها با متوفی باشد. گواهی فوت صادر شده توسط ثبت احوال، رونوشت برابر با اصل شناسنامه ورثه، رونوشت برابر با اصل سند ازدواج زوجه دایمی متوفی، استشهادیه دال بر منحصر بودن وراث به اشخاص نامبرده و گواهی تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث نیز از جمله مدارکی است که باید به درخواست انحصار وراثت ضمیمه شود. در مواردی که ارزش اموال متوفی بیشتر از 10 میلیون ریال باشد، شورای حل اختلاف پس از ملاحظه مدارک و با هزینه متقاضی، درخواست وی را یک نوبت در یکی از روزنامه های کثیرالانتشار یا محلی آگهی می کند. اگر پس از گذشت یک ماه از تاریخ نشر آگهی، کسی به آن اعتراض نکند، بدون تشکیل جلسه رسیدگی و دعوت از وراث، گواهی انحصار وراثت صادر می شود. اما در صورت اعتراض، پس از تشکیل جلسه ای، تصمیمات لازم برای رسیدگی به دعاوی گرفته خواهد شد.

5  - رایج ترین دعاوی حقوقی بر سر ارث شامل چه اختلافاتی است؟

عمده اختلاف های وراث جنبه موضوعی دارند و بین خودشان است. این اختلاف ها معمولا ارتباطی به قوانین تقسیم ارث و سهم قانونی وراث ندارد. ناآگاهی از قوانین نیز تاثیری در تحقق ارث افراد ندارد و اگر این روال به عهده قانون گذاشته شود، هر یک از ورثه سهم الارث خود را می برد. اختلاف از آن جایی شروع می شود که ورثه بدون مراجعه به مراجع قانونی مبادرت به تقسیم ماترک و دخل و تصرف در آن می کنند. در این شرایط بی توجهی به تشریفات قانونی، آثار منفی خود را نشان می دهد. ممکن است بعضی از ورثه به دنبال تصاحب اموال متوفی به نفع خودشان باشند و چون دیگر وراث از حقوق قانونی خود بی اطلاع هستند و بی توجه به تشریفات قانونی اقدام به تقسیم ارث کرده اند، حق شان ضایع شود و برای احقاق آن به دردسر بیفتند.

6  - آیا دولت از ارث سهم دارد؟

سهم الارث هر شخص جزو اموال او به شمار می آید بنابراین طبق قانون، مالیات به آن تعلق می گیرد. هرگاه در نتیجه فوت شخصی، مالی از متوفی به ورثه برسد، ورّاث یا نماینده قانونی آن ها باید حداکثر تا شش ماه پس از تاریخ فوت متوفی، به اداره امور مالیاتی محل سکونت متوفی مراجعه کنند و صورت اموال و بدهی های وی را در اظهارنامه مالیات بر ارث قید کنند. 

پس از آن گواهی نامه تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث صادر و به ورثه داده می شود. این گواهی نامه یکی از مدارک لازم برای درخواست گواهی حصر وراثت از شورای حل اختلاف است. در این گواهی، اسامی وراث قانونی اعلام و میزان سهم الارث هر یک از آن ها مشخص می شود. پس از تکمیل اظهارنامه، ماموران مالیات همه اموال منقول و غیرمنقول متوفی را به نرخ روز قیمت گذاری می کنند. از ارزش همه اموال ابتدا بدهی های متوفی که مهریه زن نیز از جمله آن هاست پرداخت می شود، سپس اگر وصیت نامه ای وجود نداشته باشد، باتوجه به ضوابط قانونی، سهم الارث ورثه تعیین و بر اساس میزان هرکدام به آن ها مالیات تعلق می گیرد. این مالیات در واقع سهم دولت از اموال متوفی است. در خصوص نحوه محاسبه مالیات بر ارث باید به قوانین و مقررات مالیاتی مراجعه شود. مواد 19 و 20 قانون مالیات بر ارث میزان این مالیات را 9 تا 70 درصد تعیین کرده که در بعضی موارد نیز معاف از مالیات است. این مالیات فقط بر اموالی که سند و سابقه ثبتی دارند تعلق می گیرد و مالی که سابقه ثبتی ندارد، مشمول مالیات نیست.

7 - آیا محروم کردن کسی از ارث، قانونی است؟

طبق شرع ممکن است شرایطی مانع از تحقق ارث شود؛ مانند کسی که به عمد، شخصی را که از او ارث می برد، بکشد اما این با باور عمومی که درباره محرومیت از ارث وجود دارد متفاوت است. 

در نظام حقوقی ایران، محرومیت از ارث فاقد اعتبار قانونی است. طبق ماده 837  قانون مدنی، شخص به موجب وصیت نمی تواند ورثه خود را از ارث محروم کند و ماده 843 نیز به متوفی فقط امکان وصیت در مورد یک سوم از مال اش را داده است.

 به محض فوت، متوفی دیگر امکان انجام هیچ گونه اقدام حقوقی را ندارد و تشخیص وارث بودن یا نبودن افراد به عهده قانون است. قوانین ارث در زمره قواعد آمره هستند و اراده شخص تاثیری در تحقق سهم الارث وراث ندارد. البته هرکسی در زمان حیات خود می تواند درباره اموالش تصمیم بگیرد و همه یا بخشی از آن را به دیگری منتقل کند اما تقسیم ارث پس از فوت، تابع موازین قانونی مشخصی است که محرومیت از ارث در آن وجاهت قانونی ندارد. مسیله دیگری که ممکن است با محرومیت اشتباه گرفته شود درباره فرزندی است که زودتر از والدین اش فوت کند. طبق قانون، وقتی کسی زودتر از والدین خود فوت می کند، ورثه اش از جد پدری خود ارث نمی برند. به زبان ساده شخص مرده از کسی ارث نمی برد تا آن مال به بازماندگانش منتقل شود و این با محرومیت از ارث تفاوت دارد.

منبع: روزنامه خراسان [لینک]