تحت چه  شرایطی وصیت نامه باطل می شود؟ این سوالی است که در این مطلب تصمیم داریم به آن پاسخ دهیم .توصیه می شود تا انتهای مطلب ما را همراهی کنید.

هر فردی می تواند تا یک سوم (ثلث) اموال خود را به میل و اراده خویش وصیت کند .اما شرایطی نیز وجود دارد که می توان بر اساس آن ها وصیت نامه را ابطال کرد.

در وهله اول باید شخصی که وصیت می نویسد دارای اهلیت باشد.به این معنی که اگر اهلیت نداشته باشد نمی توان به آن وصیت نامه استناد کرد.فرد مزبور باید عاقل و بالغ و رشید باشد و در کمال صحت عقل وصیت نامه را نوشته و امضا کرده باشد .

در صورتی که مشخص شود فردی که وصیت نامه را نوشته است در آن زمان محجور بوده است، می توان درخواست ابطال وصیت نامه را داشت.
 همین حالا در «وصیت ساز» عضو شوید و وصیت نامه خود را آنلاین و رایگان تنظیم کنید. برای شروع اینجا کلیک کنید.

هم چنین در صورتی که مالی که وصیت شده است پیش از این که وصیت نامه تنظیم شود، توقیف شده باشد ، نیز می توان وصیت نامه را ابطال نمود.این درخواست معمولا از سوی طلبکارانی که اموال فرد به خاطر طلب آن ها توقیف شده است ، انجام می شود.

نکته ی دیگری که باید در نظر داشت این است که گاهی وصیت نامه به علت فرار از دین انجام می شود که در چنین صورتی اگر بتوان فرار از دین را اثبات نمود، درخواست ابطال وصیت نامه قبول می شود.

موارد دیگری که می توانند موجب ابطال وصیت نامه شوند ، شامل موارد زیر است :

1- وصیت نامه ی فردی که خودکشی کرده است ، باطل خواهد شد.

2- در صورتی که وصیت نامه شامل محروم کردن یکی از وراث از ترکه باشد.

3- وجود دلایل و مدارکی که نشان دهد متوفی از وصیت نامه خود رجوع کرده است.

4- دو وصیت نامه مختلف وجود داشته باشد که از لحاظ تاریخ و مفاد آن مغایرت داشته باشند.

5- وصیتی که بر مال غیر انجام شده باشد.

6- وصیت بر انجام امر نامشروع و غیر قانونی.

7- وصیت کردن بیش از ثلث اموال و عدم تنفیذ دیگر وراث.

8- در صورتی که وصیت به مالی اشاره داشته باشد که اکنون از بین رفته است ، موصی به نمی تواند درخواست عوض آن را داشته باشد.

10- در صورتی که موصی فوت نماید.

11- در صورتی که ثابت شود که وصیت نامه جعلی است.

اصولا دو نوع وصیت نامه وجود دارد :

وصیت نامه رسمی: که در دفاتر ثبت اسناد رسمی تنظیم شده باشد

وصیت نامه خودنوشت: وصیت نامه ای که توسط دو نفر مربوطه به صورت خود نوشت تنظیم شده باشد

 تشریفات تنظیم وصیت نامه رسمی

همان طور که می دانید نوع اول وصیت نامه، وصیت نامه رسمی است که در دفتر اسناد رسمی تنظیم می گردد. موصی یعنی وصیت کننده می تواند با سواد و یا بی سواد باشد و آن چیزی که در نظر دارد را به سر دفتر اسناد رسمی خواهد گفت، و مسیول مربوطه مفاد آن را در دفتر بزرگ خود قید خواهد کرد  و بعد دو نفر از شهود و سردفتر آن را امضا می کنند و شماره می خورد و یک سند رسمی به موصی داده می شود و دو نسخه از آن هم نزد دفتردار در دفتر اسناد رسمی نگهداری می شود.

 با توجه به این که وصیت نامه رسمی یک سند رسمی دولتی است، کسی توانایی اعتراض به آن را ندارد. یعنی شک و تردید و انکار نسبت به آن قابل قبول نیست، مگر این که نسبت به آن ادعای جعل شود که آن هم با توجه به این که معمولا سوابق در دفتر اسناد رسمی تنظیم کننده سند موجود است، پذیرفته نخواهد شد.

آیا می توان نسبت به ابطال وصیت نامه محضری اقدام کرد؟

در متن وصیت نامه محضری که در آن وصیت کننده ثلث از ماترک اموال منقول و غیر منقول خود را برای همسرش وصیت نموده فرزندان همسر دیگر که فوت نموده آیا می توانند نسبت به ابطال وصیت نامه محضری اقدامی کنند یا خیر؟

پاسخ :  با توجه به اینکه وصیت نسبت به یک سوم اموال متوفی و به صورت رسمی در دفار اسناد رسمی تنظیم شده است امکان ابطال آن وجود ندارد.

مطالبی مشروح تر مربوط به تنفیذ و ابطال وصیت نامه

انواع وصیت و ماهیت حقوقی آن ها

وصیت به دو گروه تملیکی و عهدی تقسیم می شود.

1. وصیت تملیکی:وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی را از مال اعم از منقول یا غیرمنقول خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجاناً تملیک کند. این وصیت بعد از ایجاب، قبول نیاز دارد در این خصوص ماده 827 ق.م. مقرر داشته: «تملیک به موجب وصیت محقق نمی شود مگر با قبول موصی له پس از فوت موصی» پس باید گفت ماهیت این نوع وصیت به عقد نزد است.
2. وصیت عهدی: وصیت عهدی عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مامور می نماید. وصیت کننده موصی، کسی که وصیت تملیکی به نفع او شده است موصی له، مورد وصیت موصی به و کسی که به موجب وصیت عهدی ولیّ بر مورد ثُلث یا بر صغیر قرار داده می شود وصیّ نامیده می شود. در حقیقت وصیت عهدی ماهیت وکالت دارد؛ لیکن معلق به فوت است و در این وصیت قبول شرط نیست؛ لیکن وصی می تواند مادام که مُوصی زنده است وصایت را رد کند و اگر قبل از فوت موصی رد نکرد بعد از آن حق رد ندارد اگر چه جاهل بر وصایت بوده باشد.

ویژگی های ذاتی وصیت

طبق تعریف وصیت در قانون مدنی سه وصف ذاتی و مهم برای این عمل حقوقی استنباط می شود:

1. تعلیق به فوت: وصیت برای زمان بعد از فوت موصی انشاء می شود.
2. رایگانی تملیک: تملیک مستقیم موصی به رایگان است و نمی تواند در برابر عوض قرار گیرد و وصیت را به صورت معامله معوض درآورد.
3. قابلیت رجوع:قانون مدنی در مواد 829 و 838 به اختیار موصی در رجوع از وصیت تصریح کرده است.

ماهیت حقوقی وصیت

1. در مورد وصیت تملیکی:وفق ماده 827 قانون مدنی: تملیک به موجب وصیت محقق نمی شود مگر با قبول موصی له پس از فوت موصی منوط ساختن تملیک به قبول موصی له نشانه نقص سبب است که پس از انشاء وصیت و فوت به وجود می آید پس باید پذیرفت که کمال سبب در ماده 827 قانون مدنی منوط به جمع ایجاب و قبول است و چنین ماهیتی را باید عقد شمرد هرچند سایر اوصاف قرارداد در آن جمع نباشد.
2. درباره وصیت عهدی:ماده 834 قانون مدنی اعلام می کند: «در وصیت عهدی قبول شرط نیست؛ لیکن وصی می تواند مادام که موصی زنده است وصایت را رد کند…» پس قبول وصی در ایجاد سمت وصایت برای او هیچ نقشی ندارد تنها به اراده موصی به وجود می آید پس می توان پذیرفت که وصیت عهدی ایقاع است.

اثبات وصیت

در قانون مدنی حکم ویژه ای برای اثبات وصیت وجود ندارد و تابع قواعد عمومی است؛ ولی در قانون امور حسبی که موخر از آن است دو نوع وصیت نامه پیش بینی شده است:

1. وصیت در موارد عادی؛
2. وصیت در موارد فوق العاده.

مطابق این قانون اثبات وصیت در صورتی ممکن است که وصیت نامه بر پایه و عنوان ویژه قانون تنظیم شود پس از احکام قانون امور حسبی و به ویژه ماده 291 آن به خوبی برمی آید که وصیت شفاهی اعتبار آن را با شهادت نمی توان اثبات کرد مگر اینکه اشخاص ذی نفع به صحت وصیت اقرار کنند.

چنانکه اشاره شد هرگاه اشخاص ذی نفع به صحت وصیت اقرار کنند. مفاد آن محترم و قابل اجراست. هرچند که به شکل یکی از وصیت نامه های پیش بینی شده در قانون امور حسبی در نیامده باشد البته طبق رای وحدت رویه 54-13/10/1351 در صورت تایید بعضی از وراث فقط در مورد سهم این اشخاص وصیت نافذ و قابل اجراست. متن رای وحدت رویه بدین شرح است: «… نظر به اینکه از ماده (291) قانون امور حسبی که پذیرفته شدن وصیت نامه عادی را مشروط به تصدیق اشخاص ذی نفع در ترکه دانسته است لزوم تایید کلیه ورثه استفاده نمی شود و عدم تصدیق بعضی از وراث مانع نفوذ و اعمال وصیت در سهم وراثی که آن را قبول کرده اند نیست و ماده (832) ق.م. نیز موید این معنی است و بر طبق مواد (1275) و (1278) ق.م. اقرار هرکس نسبت به خود آن شخص نافذ و موثر است و ملزم به اقرار خود خواهد بود. رای شعبه دهم دیوان عالی کشور که وصیت نامه عادی را در سهم وراثی که آن را تصدیق کرده اند نافذ دانسته صحیحاً صادر شده است...»

از مفاد ماده 291 برمی آید که اقرار به صحت وصیت باید بعد از فوت باشد؛ زیرا پیش از فوت، وارثان «ذی نفع» به معنای واقعی نیستند و حقوق احتمالی آنان برای تحقق عنوان مزبور کافی نیست پس اگر وصیت نامه ای به خط یکی از وارثان و با امضای موصی نوشته شود و وارثان نیز آن را امضا کنند چنین ورقه ای به عنوان وصیت نامه در دادگاه پذیرفته نمی شود.

انواع وصیت نامه و قواعد حاکم بر آن

در قانون امور حسبی برای وصیت نامه قابل پذیرش در دادگاه ها سه شکل پیش بینی شده است:

1. خود نوشت؛
2. رسمی؛
3. سری (ماده 276).

سندی که خارج از این سه شکل باشد به عنوان وصیت نامه پذیرفته نمی شود هرچند که اصالت آن مورد تردید و انکار قرار نگیرد با وجود این هرگاه اشخاص ذی نفع (ورثه) به وجود وصیت نامه اعتراف کنند دادگاه آن را رد نمی کند.

تمیز این سه شکل بر مبنای تشریفات تنظیم و اعتبار و قدرت اثباتی آن ها است. برای مثال وصیت نامه خود نوشت سندی است عادی که باید ظرف مهلت معین به دادگاه ارایه شود و اگرنه از اعتبار می افتد. ولی وصیت نامه رسمی مانند سایر اسناد رسمی قدرت اثباتی و اجرایی دارد و هیچ گاه نیز اعتبار آن از بین نمی رود.

از مجموع این مقررات چنین برمی آید که وصیت باید کتبی باشد تا بتوان در دادگاه به آن استناد کرد و وصیت شفاهی پذیرفته نمی شود؛ یعنی با شهادت نمی توان وصیت را اثبات کرد و این درست مخالف قاعده ای است که در فقه الاسلام شهرت دارد.

1. وصیت نامه خودنوشت: در اصطلاح قانون امور حسبی وصیت نامه خودنوشت وصیتی است که: «تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ روز و ماه و سال به خط موصی بوده و به امضاء او رسیده باشد.» این وصیت نامه سند عادی بوده، بنابراین، وارثان موصی و سایر کسانی که در مقابل آن قرار می گیرند می توانند در اصالت سند تردید کنند در این صورت بر عهده موصی له است که انتصاب وصیت نامه را به شخص موصی اثبات کند و در این راه تابع قواعد عمومی است البته در موردی که اصالت وصیت نامه محرز باشد؛ ولی به درستی تاریخ آن اعتراض می شود، مدعی کسی است که تاریخ را برخلاف ظاهر نادرست می داند و باید آن را در دادگاه ثابت کند. در این دعوا شهادت به تنهایی نمی تواند کافی باشد (ماده 1309 قانون مدنی)و مدعی باید با استناد اقرار موصی یا اسناد دیگر غلط بودن تاریخ را اثبات نماید.

تنفیذ وصیت نامه خود نوشت در صورت وجود صغیر

پرسش: وصیت نامه ای که ادعا شده خود نوشت است و به ضمیمه دادخواست حصر وراثت تقدیم شده آیا به تنهایی معتبر است یا باید تنفیذ گردد؟

اگر وصیت نامه ای که ادعا شده خود نوشت است احتیاج به تنفیذ در دادگاه داشته باشد و چند نفر از ورثه صغیر باشند چه کسی باید تنفیذ نماید آیا دادسرا در این مورد تکلیفی دارد؟

با توجه به ماده 278 قانون امور حسبی و ماده 843 قانون مدنی که ذیلاً درج می شود:

ماده 278 قانون امور حسبی- وصیت نامه خود نوشت در صورتی معتبر است که تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ روز و ماه و سال به خط موصی بوده و به امضاء او رسیده است.

ماده 843 قانون مدنی- وصیت به زیاده بر ثلث ترکه نافذ نیست. مگر به اجازه وراث و اگر بعضی از ورثه اجازه کند فقط نسبت به سهم او نافذ است.

در مورد پرسش فوق کمسیون مشورتی حقوق مدنی اداره حقوقی در جلسه مورخ 15/12/1342 چنین اظهارنظر نموده است:

1. در صورتی که وصیت نامه بر طبق ماده 278 قانون امور حسبی خود نوشت شناخته شود معتبر است؛ لیکن اگر در ضمن آن به بیش از ترکه وصیت شده باشد بر طبق ماده 843 قانون مدنی وصیت زاید بر ثلث ترکه نافذ نیست مگر با اجازه وراث و اگر بعض از ورثه اجازه کند فقط نسبت به سهم او نافذ است.
2. در صورت وجود صغیر اصولاً ولی یا وصی یا قیم نمی تواند وصیت زاید بر ثلث را نسبت به سهم صغیر تنفیذ نماید مگر اینکه اجازه قویاً متضمن مصلحت و غبطه صغیر و عدم اجازه موجب تضرر حتمی او باشد.

در صورت وجود ولی و وصی دادسرا تکلیفی ندارد؛ ولی در مورد قیم اجازه باید با تصویب دادستان باشد.

منبع: سایت خیره ثلث حضرت زهرا [لینک]