وصیت نامه سندی است که به موجب آن، فرد برای امور شرعی، شخصی و مالی خود پس از فوت تعیین تکلیف می کند.

اگر فرد بخواهد برای امور پس از مرگش وصیت نامه تنظیم کند، لازم است از شرایط قانونی تنظیم وصیت نامه آگاه باشد تا وصیت وی مطابق با قانون، قابل اجرا باشد.

البته فرد تا وقتی زنده است نیازی به وصیت ندارد خود او تصمیم گیرنده و عامل است و بر همین اساس گفته می شود " آدم زنده که وکیل و وصی نمی خواهد "، اما به محض فوت، مالکیت و اختیار اموال در اختیار نزدیکان یا همان ورثه قرار می گیرد و از اینجاست که نقش و جایگاه وصیت نامه روشن می شود.

ممکن است فردی وصیت نامه ای نوشته باشد که در طول سال ها بار ها به این وصیت نامه رجوع کند و آن را تغییر بدهد، بنابراین آخرین وصیت ملاک عمل است.

آخرین وصیت نامه، معتبر است

رجوع موصی (وصیت کننده) از وصیت همواره جایز است و فرد می تواند بار ها در وصیت نامه خود تجدید نظر کند، بنابراین آخرین وصیت نامه متوفی که مطابق تشریفات قانونی تنظیم شده باشد، معتبر خواهد بود، به این ترتیب با اطلاع از تشریفات قانونی تنظیم وصیت نامه و رعایت آن، علاوه بر آنکه هدف فرد از وصیت و آخرین اراده وی در باره اموالش اجرایی می شود، مانع بروز اختلاف و تنش در خانواده ها شده و از حجم پروند ه های دادگستری و هزینه های افراد و دولت در این باره کاسته خواهد شد.
در برخی موارد عمل به وصیت نامه یک فرد باعث اختلاف های بسیاری مابین وراث می شود و کار به دادگاه می کشد. از این رو قانونگذار برای رفع این مشکل به موجب موازین فقهی و قانونی یکسری سازوکار هایی پیش بینی کرده است تا فرد برای بعد از مرگ نیز درباره اموال و دارایی های خود تصمیم گیری کند و با استناد به این قوانین و قواعد از بروز اختلافات ورثه نیز تا حدود زیادی کاسته شود.
 همین حالا در «وصیت ساز» عضو شوید و وصیت نامه خود را آنلاین و رایگان تنظیم کنید. برای شروع اینجا کلیک کنید.

انواع وصیت نامه:

وصیت نامه اعم از اینکه عهدی یا تملیکی یا درباره اموال منقول یا غیرمنقول باشد، به سه شکل رسمی، خودنوشت و سری تنظیم می شود.
وصیت نامه رسمی، سندی رسمی و لازم الاجراست که در دفتر اسناد رسمی نوشته می شود و مفاد آن خواه ناظر به اموال منقول یا غیرمنقول باشد، بدون نیاز به حکم دادگاه، قابل اجرا است و اسناد عادی تاب مقاومت در مقابل اسناد رسمی را ندارد.
وصیت نامه رسمی، چون مورد پذیرش قانون است از بسیاری جهات بر سایر انواع وصیت نامه ها برتری دارد.
ترتیب تنظیم وصیت نامه رسمی و اعتبار آن نیز همانند شرایطی است که برای اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی مقرر شده است. مزیت این شکل از وصیت نامه است که افراد فاقد توانایی خواندن و نوشتن نیز می توانند از آن استفاده کنند.

لازم الاجرا بودن وصیت نامه رسمی

بهترین نوع وصیت نامه، وصیت نامه رسمی است چرا که امکان دخل و تصرف و جعل در آن وجود ندارد، در واقع با ثبت این نوع از وصیت نامه در دفاتر اسناد رسمی، نگرانی های ناشی از گم شدن، تحریف شدن و از بین رفتن وصیت نامه از بین می رود و مصون از تعرض و خطرات ناشی از وقوع حوادث است، به این معنا که به دلیل ثبت آن در دفاتر اسناد رسمی، امکان اضافه یا کم کردن مطلبی به آن وجود ندارد.
ضمن اینکه در اجرای وصیت نامه رسمی، نیاز به اثبات اصالت وصیت نامه از جانب کسی که وصیت به نفع او شده است (موصی له) وجود ندارد و در بسیاری از موارد، حتی رجوع به دادگاه نیز ضرورتی پیدا نمی کند و کوتاهی در ارسال وصیت نامه به دادگاه از اعتبار آن نمی کاهد.

کاهش ورودی پرونده ها به محاکم با تنظیم وصیت نامه رسمی

ضمن اینکه تنظیم وصیت نامه به صورت رسمی، از آمار پرونده های قضایی می کاهد، زیرا درصد بالایی از پرونده های موجود در محاکم، مربوط به دعوا هایی از قبیل ارث یا عدم پذیرش وصیت نامه عادی متوفی یا وصیت نامه ناقص است.
در حقیقت، در وصیت نامه رسمی، نیازی به گذراندن مراحل دست و پاگیر و طولانی قضایی و اداری وجود ندارد. چون دادگاهی که گواهی حصر وارثت را صادر می کند، به موضوع صحت اصالت سند، رعایت تشریفات و سایر امور لازم درباره وصیت نامه عادی، به نحوی که در قانون امور حسبی و سایر قوانین مقرر شده است، وارد نشده و رسیدگی نمی کند و فقط مراتب ارایه وصیت نامه مربوطه را در گواهی حصر وراثت ذکر می کند و چنانچه از حیث ثلث و مازاد بر آن اختلافی وجود نداشته نباشد، وصیت نامه بدون هیچ گونه منعی قابل اجرا خواهد بود.

وصیت نامه خودنوشت

وصیت نامه خودنوشت نیز به وصیت نامه ای گفته می شود که دارای تاریخ روز و ماه و سال است و وصیت کننده باید آن را با خط خود نوشته و امضا کرده باشد، در غیر این صورت وصیت نامه فاقد اعتبار است.
شاید مرسوم ترین نوع وصیت نامه نیز همین وصیت خود نوشت است که شخص وصیت کننده حرف هایش خطاب به ورثه را بر ورقه ای از کاغذ با دستخط خودش می نویسد و مهر و امضا می کند و در صورت امکان از چند معتمد محل نیز می خواهد امضا کنند.
البته این نوع وصیت نامه از لحاظ حقوقی، وصیت نامه عادی تلقی می شود و اگر ورثه صحت و درستی آن را تایید نکنند، معمولا در مراجع رسمی پذیرفته نمی شود؛ بنابراین برای کاستن از مشکلات پس از مرگ موصی، باید وصیت نامه به غیر از خودنوشت یا سری به شکل رسمی نیز تنظیم شود.

وصیت نامه سری

وصیت نامه سری ممکن است به خط وصیت کننده یا فرد دیگری باشد، اما در هر صورت باید امضای موصی را داشته باشد و فرد می تواند پس از نوشتن وصیت نامه آن را در صندوق امانات به امانت بگذارد یا اینکه چنین وصیت نامه ای باید در اداره ثبت یا محل دیگری که آن اداره معین می کند، به امانت گذاشته شود. البته شخص وصیت کننده هر زمانی که اراده کرد، می تواند وصیت نامه اش را از اداره ثبت پس بگیرد.
البته کسی که سواد (خواندن و نوشتند) ندارد، نمی تواند وصیت نامه خودنوشت و سری را بنویسد، البته کسانی که قادر به صحبت کردن نیستند از تنظیم وصیت نامه سری معذور هستند.

تمایل افراد برای تنظیم وصیت نامه خودنوشت

برغم مزیت هایی که برای وصیت نامه رسمی ذکر شد، افراد برای نوشتن وصیت نامه خود نوشت و سری بیشتر تمایل دارند چرا که در وصیت نامه رسمی ماهیت وصیت معمولا اشکار می شود، اما در وصیت خودنوشت و سری تا زمان مرگ موصی، کسی از آن مطلع نمی شود.
در واقع تمایل فرد وصیت کننده به پنهان نگاه داشتن وصیت و نیز صرفه جویی در وقت و هزینه ثبت سند، موجب می شود که رغبت عمومی بر وصیت نامه خودنوشت که یک وصیت عادی است، بیشتر باشد. این موضوع در حالی است که بسیاری از افرادی که به نوشتن وصیت نامه خودنوشت اقدام می کنند، به دلیل نداشتن اطلاعات حقوقی کافی، مرتکب اشتباه قانونی و موارد خلاف مقررات در متن وصیت نامه می شوند و همین موضوع زمینه اختلافات و شکل گیری پرونده در محاکم می شود که اغلب نیز زمان بر است.
گاهی وراث وصیت نامه خودنوشت را انکار می کنند که برای رسیدگی به این ادعا باید به دادگاه حقوقی مراجعه کنند و رسیدگی به آن باید با تشریفات قانونی صورت گیرد. این در حالی است که اگر افراد وصیت نامه رسمی را قبول نداشته باشند، باید با ادعای جعل آن به دادگاه مراجعه و طرح دعوی کنند.
در حالی که امکان بروز چنین اشتباهی با مراجعه افراد به دفاتر اسناد رسمی برای تنظیم وصیت نامه رسمی، به صفر می رسد.

کسی نمی تواند در وصیت نامه وراث خود را از ارث محروم کند

گاهی دیده می شود در وصیت نامه خود نوشت فردی می خواهد یکی از فرزندانش را از ارث محروم کند یا اموال خود را به کسی ببخشد، بنابراین بدون داشتن اطلاعات حقوقی مورد نیاز یا توجه به قوانین مورد نظر در این خصوص، اقدام به نوشتن (تنظیم) وصیت نامه (خود نوشت) می کند و تصورش این است که با نوشتن چنین وصیت نامه ای اموالش در زمان پس از فوت، به طریق دلخواه و مورد نظر بین وراث تقسیم می شود و فرزند محروم از ارث نیز طبق وصیت اش، هیچ بهره و سهمی از این اموال نخواهد برد.
این در حالی است که بر اساس ماده 843 قانون مدنی، افراد تنها می توانند تا یک سوم از اموال خود را وصیت کنند و در صورت وصیت بر بیش از این میزان، اجرای وصیت نامه نیاز به اجازه وراث دارد یعنی در صورتی وصیت نسبت به بیش از یک سوم اموال قابل اجرا است که وراث رضایت داشته باشند.
اگر همگی وراث رضایت خود را اعلام نکنند، این امر تنها نسبت به سهم ورثه یا وراثی که رضایت داده اند، قابل اعمال است و بقیه اموال طبق قانون تقسیم خواهند شد.

بدهی باید تسویه شود

بر این اساس دوسوم باقیمانده اموال، طبق قانون ارث و میراث بین وراث تقسیم می شود، اما نکته مهم این است که ابتدا باید بدهی موصی تسویه شود. البته توجه به این نکته ضروری است که طبق ماده 845 قانون مدنی، منظور از ثلث (یک سوم) اموال، یک سوم در زمان فوت موصی است و نه در زمان تنظیم وصیت نامه؛ بنابراین کسی نمی تواند در وصیت نامه، وراث خود را از ارث محروم کند، مگر اینکه در زمان حیات، تکلیف اموال خود را مشخص کرده باشد که این موضوع، بحث دیگری است و ربطی به وصیت نامه ندارد.
همچنین وصیت کننده (موصی) اگر وارثی نداشته باشد، می تواند هر کسی را به عنوان وارث خود معرفی کند.

وصیت نامه تا چه زمانی اعتبار دارد؟

اگر موصی، وصیت نامه ای را برخلاف وصیت نامه اول تنظیم کند، وصیت نامه دوم قابل اجرا (نافذ) خواهد بود.

اقسام وصیت نامه

وصیت تملیکی و وصیت عهدی از اقسام وصیت نامه هستند.
وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی از مال خود را برای زمان بعد از فوتش به دیگری به صورت رایگان می بخشد، با این نوع وصیت، شخص می تواند تا حدودی تکلیف اموال خود را معین کند و به عنوان مثال، در مواردی اموال خود را برای استفاده در امور خیریه، تملیک کند.
در وصیت تملیکی، اموال پس از فوت فرد به نام دیگری تملیک می شود؛ بنابراین قبول آن قبل از فوت موصی موثر نیست.

وصیت عهدی

وصیت عهدی عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مامور کند. مثلا فرد وصیت کننده؛ برای دوره بعد از فوت، شخصی را وصی (وکیل) می کند تا بعد از مرگ، بدهی اش را پرداخت کند که در وصیت عهدی، شخصی را که به موجب وصیت، به عنوان، ولی بر صغیر یا برای انجام کار های دیگر انتخاب می شود، وصی می گویند. البته یک وصیت نامه می تواند هم تملیکی و هم عهدی باشد.
موصی می تواند در وصیت نامه خود فردی را به عنوان وصی برای اجرای وصیت نامه قرار دهد. در این بین، موصی می تواند فرد صغیر را نیز به عنوان وصی خطاب کند، در صورتی که وصی صغیر باشد از اصطلاح اجتماع صغیر و کبیر سخن می گویند.
بدین معنی که در کنار وصی صغیر، وصی کبیر نیز تعیین می شود که تا زمانی که صغیر بزرگ شود و به سن قانونی برسد، امور مذکور در وصیت نامه را اجرا کنند.
ممکن این سوال مطرح شود که اگر وصی صغیر پیش از رسیدن به سن رشد، فوت کند تکلیف چه خواهد بود؟
در این حالت وصی کبیر به کار خود به عنوان وصی مستقل ادامه خواهد داد و در این بین دولت (حاکم) نمی تواند مدعی دخل و تصرف در وصیت نامه متوفی باشد.
در صورت جنون وصی صغیر نیز همین شرایط حاکم است. همچنین موصی می تواند، چند نفر را به صورت ترتیبی وصی قرار دهد. بدین گونه، اگر اولی فوت کند، دیگری وصی خواهد بود.
البته به جز این شیوه های تنظیم وصیتنامه نوع دیگری نیز وجود دارد که به وصیت نامه در مواقع اضطراری معروف است.
منظور از مواقع اضطراری زمان هایی است که حالت فوق العاده بر جامعه حاکم است، مثل شرایط جنگی، بمباران هوایی یا شیوع بیماری های مسری که در چنین حالتی شخص می تواند به طور شفاهی نزد 2 شاهد وصیت کند، به شرطی که یکی از شاهدان مفاد وصیت نامه را با تاریخ روز، ماه و سال تنظیم کند و به امضای حاضران برساند.

شرایط وصیت

وصیت نامه فقط شامل اموال نمی شود و علاوه بر نحوه مدیریت اموال بعد از مرگ، می توان درباره مسایل دیگر نیز وصیت کرد، اما این وصیت باید معقول (دارای منفعت عقلایی) باشد و غیر مشروع نباشد که در واقع با این نوع از وصیت می توان انجام برخی از امور و تعهدات را در صورت قبول دیگران، بر عهده آن ها گذاشت.

وصیت کردن بر مال دیگری یا غیر باطل است، ضمن اینکه آنچه وصیت می شود باید ارزش مالی و منفعت عقلایی داشته باشد و غیرمشروع نباشد بنابراین وصیت در خصوص مواد مخدر، مشروبات الکلی و امثال آن باطل است.

مال مورد وصیت باید قابلیت معامله و نقل و انتقال داشته باشد، بر این اساس اموال عمومی و موقوفه نمی تواند مورد وصیت قرار گیرد، همچنین آنچه وصیت می شود باید در مالکیت وصیت کننده باشد و وصیت بر مال غیر، باطل است.

وصیت برای نوزاد متولد نشده

وصیت کردن برای جنین شاید اقدامی ناآشنا برای عده ای باشد، اما وصیت بر حمل یعنی جنینی که در رحم مادر است، وجهه قانونی و حقوقی دارد.
البته شرط اجرای این وصیت آن است که جنین زنده متولد شود؛ به طوری که اگر جنین سقط شود، حقوق ناشی از وصیت به ورثه او تعلق می گیرد.

مخاطبان وصیت نامه چه کسانی هستند؟

وصیت نامه باید درباره اموال، داریی ها، بدهی، دیون، تکالیف دینی و مالی خود و ... تعیین تکلیف کند و مخاطبان وصیت نامه هم، باید کسانی باشند که علاوه بر نفع بردن از اموال و داریی های متوفی (ماترک)، گاه موظف به پرداخت دیون و بدهی های متوفی و گاه نیز موظف به ایفای تکالیف دینی و مالی متوفی می شوند.
علاوه بر وراث (موصی له)، ممکن است موصی در وصیت نامه خود، وصی تعیین کند، بدین نحو که یک نفر را به عنوان وصی در اجرای وصیت نامه قرار می دهد.

اهلیت وصیت کننده

فردی که وصیت می کند، باید در زمان تنظیم وصیت نامه از اهلیت برخوردار بوده باشد. بدین نحو، اگر بعد از نوشتن وصیت نامه فرد دچار سفه یا جنون شود مانع از نفوذ وصیت نامه نخواهد شد و وصیت نامه معتبر است و قابل اجرا؛ اما فردی که قصد خودکشی و به هلاکت رساندن خود را داشته باشد، اهلیت تنظیم وصیت نامه را ندارد و اگر وصیت نامه ای هم داشته باشد، معتبر نخواهد بود.
موصی تنها اهلیت وصیت در خصوص اموال خود را دارد و نمی تواند در خصوص اموال دیگران هرچند با اجازه مالک آن وصیت کند، به عبارتی موصی نسبت به اموالی می تواند وصیت کند که مجاز به تصرف در آن ها باشد.
به هر حال همان طور که در دین اسلام نیز بر لزوم آن تاکید شده است، وصیت کردن از واجبات و جزء لاینفک زندگی بشر است و ضروری است که مردان و زنان مسلمان، وصیت نامه را تنظیم و درباره وضعیت اموال، دارایی، بدهی، دیون و تکالیف دینی و مالی خود تعیین تکلیف کنند.
پس از فوت متوفی، وراث به دنبال تعیین تکلیف اموال و دارایی ها و دیون متوفی خواهند بود حتی اگر وصیت نامه ای هم نباشد مطابق قانون مربوطه عمل و تعیین تکلیف خواهد شد.
البته وصیت نامه در سریعتر کردن این فرایند بسیار کمک خواهد کرد. وصیت نامه در تمامی مراحلی که در انتقال ماترک (آنچه از متوفی به جا مانده است) طی می شود مانند پرداخت هزینه های کفن و دفن، پرداخت دیون، درخواست صدور گواهی انحصار وراثت و در نهایت تقسیم اموال حضور پررنگ و تاثیرگذاری خواهد داشت.

منبع: خبرگزاری صدا و سیما [لینک]